Endülüs

Barcelona – Muhteşem Bir Şehir

Barcelona, diğer meşhur adı ile “Catalunya” İspanya’nın ikinci büyük şehri. Nüfusu 6 Milyon. İç işlerinde bağımsız, dış işlerinde ise İspanya’ya bağlı. Halkının % 90’ı İspanyolca’dan farklı bir lisan olan Catalanca konuşuyor ve kendilerini İspanyol olarak görmüyorlar. Yeni yapılar fazla göze çarpmıyor, şehir tarihini oldukça koruyabilmiş bir görüntü çiziyor. Eski yapıların tümü özüne sadık kalınarak ve iç yapısı bozulmadan restore edilmeye çalışılıyor. Eserlerde Müslüman-Hıristiyan kültürlerinin karma etkisi mevcut. Biz Picasso, Salvador Dali derken, burada Gaudi etkisi ile karşılaştık. Barcelona’da karşılaştığımız ve gezdiğimiz hemen hemen her güzel eserde bu mimarın damgası var. Eserlerinde ağırlıklı olarak seramik kullanan ve adına bir park da olan Gaudi’nin yaptığı eserlerde Kapadokya bölgesinde bulunan tarihi eserlerin etkisi var. Zaten kendisi de yaşadığı dönemde gidip gördüğü bu eserlerden çok etkilendiğini belirtmiş. Gaudi’nin de 1906-1926 yılları arasında yaşamış olduğu bu park alanı içinde yaptığı köprü ve yapılarda Kapadokya etkisi bariz bir şekilde görülüyor.

Gaudi aynı zamanda, Barcelona’daki en çarpıcı ve müthiş yapı olarak kabul edilen “La Sagrada Familia” kilisesinin de inşaatını başlatan mimar. Bu büyük ve ihtişamlı kilisenin inşaasına başlangıç tarihi 1882 ve 200 yılda bitirilmesi hedeflenmiş. Diğer bir ifade ile, kilisenin halihazırda inşaası devam ediyor ve 2082 yılında bitirileceği öngörülüyor. Özellikle şehre çok büyük bir turist potansiyeli çektiği için bu kilisenin belirlenen zamandan önce bitirilmesi mümkün olmakla birlikte bu süreç geciktiriliyor. Bu nedenle de, La Sagrada Familia kilisesinin bitimini ancak bizim torunlarımız görür diye düşünüyorum.

Barcelona seramik ve porselen üzerine eserler açısından da oldukça ileri bir seviyede. Şehirde seramik ve porselen üzerine yapılmış birçok sanat eserine ve mimari yapıya rastlamak mümkün. Dünyanın en uzun seramik bankı Gaudi tarafından bu şehirde yapılmış. Tam 86 sütun üzerine kurulmuş olan bu bank aynı zamanda çok enteresan bir tarihi geçmişe de sahip.

Barcelona çok renkli ve hareketli bir şehir. İnsanın burada canının sıkılması çok zor. Biz bu şehirde bir gün kaldık, ama bu şehir en az iki tam gün gezilmesi ve yaşanması gereken bir yer. Her ne kadar biz çok fazla bir yerini gezme fırsatı bulamasak da panaromik şehir turumuz sırasında, şehrin gezilmesi gereken birçok yerinin bulunduğunu ve gezmeye değer olduğunu gözlemledik. Bu açıdan bir şehir rehberini inceleyip, ona göre plan yapmakta fayda var. Ayrıca, şehrin metro sistemi de size gezme ve görme olanağı verebilecek cinsten.

Barcelona’nın deniz kıyısında bulunması şehre ayrı bir hava veriyor. Hava son derece temiz ve gökyüzü inanılmaz mavi ve pırıl pırıl. Her tarafta palmiye ağaçları ve yeşillikler hakim. Çok büyük bir limanı var. Alışveriş yapmak için gezilecek başlıca yerleri “İspanya ve Catalunya Meydanı”, ve
özellikle de “La Rampra Caddesi”. “La Rampra Caddesi” İstanbul’un İstiklal Caddesi’ni andırıyor. Bu caddenin enteresan bir özelliği de dilencilerin dilenme biçimi. Her bir dilenci kendini kılıktan kılığa sokarak önce kendisini bir sanat eseri haline getiriyor ve siz bu sanat eseri ile bir fotoğraf çektirmek için can atıyorsunuz, ama bunun için gönlünüzden kopan ufak bir bahşiş vermek zorundasınız. Ancak yine de görülmesi gereken hoş ve eğlenceli bir manzara. İspanyollar sanata çok düşkün insanlar. Sokaklarda adım başı bir ressama rastlamak mümkün. Doğrusu yaptıkları resimler ve kullandıkları tarzlar birbirinden çok farklı ve enteresan. Bahsettiğim resimlerin öyle sıradan resimler olduğunu zannetmeyin, hepsinin kendine has tarzı ve uslübü var.

Barcelona’da gezilebilecek yerlerden birisi de sahil kesiminde yer alan akvaryum. Aslında tüm önemli Avrupa şehirlerinde bu tip akvaryumlara rastlamak mümkün. Onun için gezip gezmemek biraz sizin balık çeşitlerini görmeye olan ilginize bağlı. Ama bu akvaryumun içinde gerçekten farklı cins ve renkte balıkları bir arada görmek mümkün. Özellikle deniz atları çok çeşitli ve enteresan. Bu kadar çok çeşidini daha önce hiç bir akvaryumda bir arada görmemiştim. Ama burayı gezmek yerine daha tarihi bir yeri gezmeyi tercih ederdim. Bu açıdan, çok hararetle tavsiye edebileceğim bir yer de değil doğrusu.

Barcelona’yı gezmek için en iyi yol ise araba kiralamak. Çünkü gezilecek yerler arasında ciddi mesafeler var. Ayrıca, Salvador Dali’nin köyü gibi şehrin yaklaşık 140 km uzağındaki yerlere gidip gelmek de ya trenle ya da araba ile mümkün. Biz bu şansı bir gün kaldığımız Barcelona’da yakalayamadık, ama gidip görülmesi gereken yerler olduğunu duyduk. Müzesini ziyaret ettiğimiz tek ressam ise Picasso oldu. Değişik bir sanat düzleminde çalışan bu ünlü ressamın dününü ve gelişimini bu müzedeki eserleri incelemek suretiyle gözlemleme şansımız oldu.

Barcelona’yı gezerken rehberimizin bize verdiği bir bilgi de çok dikkatimizi çekti. Bu bilgi, İspanya’nın kültüründe meşhur olan topuklu ayakkabı ve şapka giyme geleneği ile ilgili. Müslümanların İspanya’yı fethinden önce İspanyollar temizliğe hiç dikkat etmeyen pis insanlar imiş. Bu devirlerde İspanyollar büyük tuvaletlerini bir kabın içine yapar, daha sonra bunu su ile karıştırıp dışarı atarlarmış. Şapka takılmasının nedeni, insanların, dışarı atılan bu pis suların üzerlerine gelmesini önlemek, topuklu ayakkabı giyilmesinin nedeni ise bu pisliklere basılmaması için imiş. Diğer Avrupa şehirlerine de tuvalet ve temizliğin müslümanların etkisi ile geldiği düşünüldüğünde bu anlatılanlar doğrusu gerçek dışı gelmiyor bize de. En doğrusunu tarih bilir.

Barcelona’ya ilişkin son notumuz spor tutkunlarını ilgilendiriyor. 1992 yılında olimpiyatların da yapıldığı bu şehirde dünyanın en büyük stadı olan Barcelona stadı bulunuyor. 110 giriş kapısının bulunduğu stad maçın başlamasına yarım saat kala doluyor ve 15 dakika içinde boşalıyormuş. İlginç bir not da 1992 yılında yapılan Barcelona Olimpiyat Oyunlarının açılış seremonisine ilişkin. Bu oyunların açılış töreninde meşalenin ateşli bir ok ile yakılması hedefleniyormuş ve bunun tatbikatı da defalarca başarı ile yapılmış. Fakat açılışın yapıldığı gün ateşli ok meşaleyi teğet geçmiş, fakat ateşleme otomatik olarak yapıldığı için çoğu kişi tarafından bu gaf farkedilmemiş. Fakat bunu fotoğraflayan bir muhabir bu gafı yakalamış ve olimpiyat komitesine şantaj amaçlı kullanıp 200,000 ABD Doları talep etmiş. Fakat olimpiyat Komitesi bu tezgaha gelmeyerek bu kişiyi mahkemeye vermiş. Bana ilginç geldi, sizlerle paylaşmak istedim.

Granada – Cordoba – El Hamra Sarayı

Granada müslümanların etkisinin en yüksek düzeyde hissedildiği Endülüs bölgesi şehirlerinden birisi. Aynı zamanda bu şehir, Madrid’ten sonraki en büyük üniversite şehri. Nüfusu 300,000 kişi olan bu şehirde, 60,000 üniversite öğrencisi eğitim görüyor. Granada, sınırlı nüfusuna rağmen yüksek bir turizm potansiyeline sahip. Bu ülkeyi ziyaret etmek için yılda 200,000 turist geliyor. İspanya’nın en yüksek noktası (3,478 m) olan Mulhasen Dağı da burada bulunuyor. Rehberimizin bize verdiği bilgi kadarıyla tıpkı Antalya’da olduğu gibi aynı gün içinde yazın hem dağda kayak yapma imkanı hem de sahilde denize girme imkanı bulunuyor. Tabii bunları yapmak içinde burada konaklamanız gerekiyor. Çünkü denize girilecek yerler şehre 70-80 km mesafede bulunuyor.

Cordoba’ya gidilen yol üzerinde dikkatimizi çeken iki şey uçsuz bucaksız zeytinlikler ve halen aktif olan tepelere kurulmuş eski tarz manastırlar. Rahip ve rahibelerin yetiştirildiği bu manastırlar gürültüden uzak, inziva noktalarına kurulmuş görkemli yapılar. Ayrıca, yol boyunca eskiden kullanılan gözcü kuleleri de dikkati çeken önemli yerler arasında sayılabilir.

Granada’daki gözlemlerimizi aktarmadan önce İspanya tarihine ilişkin birkaç bilgi vermekte fayda var zannediyorum. Müslümanlar 711 yılında İspanya’ya 500 kişilik öncü bir birlik göndererek buraların keşfini yapmışlar. Daha sonra da Tarık Bin Ziyad komutasındaki Emevi ordusu 12,500 kişilik bir kuvvet ile Endülüs’e gelerek burayı ele geçirmiş. Bu fethin enteresan bir yönü de Tarık Bin Ziyad’ın gemiler ile buraya getirdiği askerlerin geri dönmesini önlemek ve askerlerini İspanya’nın fethine şartlandırmak için gemileri yaktırmış olması. “Gemileri yakmak” deyimi de buradan geliyor. Bu şekilde başlayan fetih harekatı sonrası 750 yıl boyunca bu ülkede son derece ileri düzeyde bir medeniyet kurulmuş. Meşhur Cebel-i Tarık Boğazı’nın adı da yine bu hükümdardan geliyor.

XI. Asırda müslümanlar 14 farklı sultanlığa bölünmüş ve bundan sonra İspanyol prensleri birleşerek müslümanlara karşı ittifak oluşturup, savaş vermişler ve kaybettikleri yerleri tekrar ele geçirmişler. Nitekim, 1492 yılında da İspanya’daki müslüman hakimiyetine tamamen son vermişler. Yani görüldüğü üzere müslümanlar arasına ayrılık girince, birlik bozulunca, son kaçınılmaz olmuş.

Granada’daki en çarpıcı eser, arabesk mimarisi, bahçe ve havuzları ile ünlü El-Hambra Sarayı. Bu saray müslümanların Endülüs bölgesinde inşaa ettikleri en büyük ve görkemli yapı. Sarayın kale kısmı biçim olarak kare şeklinde bir görüntüye sahip olup, iç kısmı yuvarlak bir yapı üzerine inşaa edilmiş. Yaklaşık 104,000 m2’lik bir alan üzerine kurulmuş olan bu yapı üç ana kısımdan oluşmakta. Birinci kısımda askerler, ikinci kısımda Kral ailesi, üçüncü kısımda ise halkın ileri gelenleri yaşamakta imişler. “El-Hambra” Arapça “Kızıl” anlamına gelmekte olup, bu bölgedeki toprağın renginin kızıl olmasından dolayı bu ismi almış. Saray tamamen İslami kültür tarzını yansıtan bir tarza sahip olup, daha sonra burayı ele geçiren İspanyol Kralı V. Karlos tarafından sarayda bazı değişiklikler yapılmış.

Saraydaki gezimiz sırasında edindiğimiz bilgilerden biri de El-Hambra sarayında misafirlerin karşılanış ve ağırlanış şekli. El-Hambra sarayına müslüman hükümdarları ziyarete gelen konuklar güneşin en tepede olduğu ve güneş ışıklarının en göz kamaştırıcı olduğu zaman kabüle alınırmış. Bunun nedeni, gelen konukların gözlerinin bir taraftan ışıktan kamaşırken, diğer taraftan da hükümdarın yüzünü tam olarak seçmelerine engel olmak imiş. Tüm bunlar olurken, hükümdar da gelen misafirin davranışlarından onun niyet ve düşüncelerini anlamaya çalışırmış. Doğrusu son derece zekice planlanmış bir karşılama töreni. Sarayı gezerken bize verilen bilgilerden bir başka ilginç olanı ise, sarayın içinde yer alan sütunlardan birçoğunun kasten birbirinden farklı yapılmış olması. Bunun nedeni ise, her şeyin mükemmel olmasının ancak ve ancak Allah’a mahsus olduğu düşüncesinden hareketle kişiye enaniyet verecek kusursuz bir yapılaşmanın önüne geçilme çabası.

Sarayı cazip kılan bir başka unsur da içinde yer alan ve farklı renk ve çeşitte çiçek ve bitkileri bünyesinde barındıran “Generallife Bahçeleri”. Bu bahçeler ve çevresinde yer alan havuzlar sarayı gezenlere ayrı bir huzur ve göz ziyafeti veriyor. İnsan adeta kendini dünyada bir cennet bahçesi içinde hissediyor.

El-Hambra Sarayı turistler tarafından çok ilgi gören bir yer olduğundan dolayı ziyaret için önceden saatli randevu alınması gerekiyor ve ziyaret edecek kişi sayısı 7,000’e ulaştığı takdirde ek bir
randevu verilmiyor. Bu nedenle, şayet bu sarayı tur harici gezmek istiyorsanız, kesinlikle daha önceden ve saatli randevu almanız, o saatte de orada bulunmanız gerekiyor. Saatinizi geçirdiğiniz takdirde randevunuz iptal ediliyor. Saray İspanyollar tarafından uzun bir süre ihmal edilip ayyaşların mekanı haline geldikten sonra İspanya’da görev yapmış eski bir Amerikalı diplomat olan Washington İrwin tarafından yeniden keşfedilmiş ve gün yüzüne çıkarılmış. Bu kişi “El-Hamra’nın Efsanesi” isimli bir de kitap yazmış. Bu kişinin ön ayak olduğu girişimler sonrasında İspanya hükümeti konuya el atmış ve sarayın tekrar turizme kazandırılması için gerekli çalışmaları başlatmış.

Granada’ya yaptığımız gezide ziyaret ettiğimiz bir başka mekan da Cordoba veya orijinal adı ile Mezquita Camii oldu. Dünyanın üçüncü büyük camiisi olan 856 sütunlu Mezquita Camiisi 756 yılında 22,400 m2 üzerine kurulmuş. İlk zamanda 1,063 sütun üzerine kurulmuş olan camiide sütun sayısı daha sonra 856’ya düşürülmüş. Dört kısımdan oluşan camii müslüman hakimiyetinin kaybedilmesinin ardından kiliseye dönüştürülmüş. Dünyadaki ilk katarakt ameliyatını gerçekleştiren (12. Yüzyıl) müslüman tıp bilim adamı Muhammed Gauti de burada yaşamış.

Granada’nın dokusunu yansıtan başka bir önemli bölge de El-Hambra Sarayı’nın karşı cephesinde bulunan Arap Mahallesi. Bugün önde gelen kişilerin yaşadığı bu mahallede daha önce 27 camii var iken, bugün camii sayısı sadece 1. Geriye kalan camilerin hepsi kiliseye dönüştürülmüş. Bu mahallenin bir başka özelliği de evlerin hepsinin beyaza boyalı olması. Bu işlem her yıl ilkbahar ayında tekrarlanıyor ve evlerini beyaza boyamayan kişilere iyi gözle bakılmıyor. Her yıl evlerini boyayan ve süsleyenler içinden üç ev en güzel evler olarak seçilip ödül alıyor. Evlerden bahsetmişken, görüntülerini anlatmadan geçmek doğru olmaz. Evlerin duvarları rengarenk çiçekleri barındıran saksılar ve irili ufaklı seramik tabaklarla süslü. Ayrıca, bu bölgede “Carmen” evleri olarak tanımlanan evler mevcut. Bu evlerin özelliği müstakil olması, iç avlusunda bir bahçesinin ve bostanının bulunması. Sokaklar eski tip taş döşeli. Halen Granada’nın en önde gelen kişileri buradaki özel evlerinde oturuyorlar.

Arap mahallesindeki evlerin kapıları birbirine bakmıyor. Bu bir İslam geleneği ve amaç da insanların kapılarını açtığında komşusunun evinin içini görmemesi. Bence İslamın insanın özelini nasıl hassas düşündüğünü gösteren ve günümüz mimarisine de örnek olması gereken bir yaklaşım tarzı. Her ne kadar artık bu mahallede müslümanlar yerine ağırlıklı olarak Hıristiyanlar yaşıyor ise de, gelenekler devam ettiriliyor. Unutmadan söyleyelim, bu mahallede ufak bir de camii var. İçi ve bahçesi tertemiz, imamı İspanyol. Bu camiide hem Cuma hem de beş vakit namaz düzenli olarak kılınıyor. Bunca kilometre katettikten sonra böyle bir güzellik ile karşılaşmak çok hoşumuza gitti doğrusu.

Granada’da son uğrak yerimiz çingenelerin dans ettiği otantik bir mekan. Bu bölgeyi renklendiren en önemli hususlardan biri de zaten çingenelerin varlığı ve yaşadıkları yerler. Çingeneler daha önce mağaralarda yaşarken, artık bu mağaralarda yaşamıyor, ama varlıklarını bölgede devam ettiriyorlar. Çingenelerin dans ettiği mekanın üst tarafı aynı zamanda ikamet ettikleri evleri. Her ne kadar rehberimiz burayı Sulukule vari olarak tarif etti ise de, kalite, temizlik ve dansların büyüleyiciliği açısından Sulukule ile karşılaştırılamayacak bir estetik ve kültür anlayışına sahip. Bu dansları izlerken büyülenmemek elde değil. Yaptıkları işe gösterdikleri özen ve saygı da bir o kadar takdire değer. Dansı seyrederken bu dansın figürlerinin manasını öğrenmek şansına sahip olduk. Flamenco dansının aslı müslüman araplara dayanıyor. Dans sırasında bağıran erkek ağıt yakmakta, kadınların topuklarını yere vurması ise sıkıntılara tepinme ile verilen tepkiyi yansıtıyor. Daha sonra bu iki yaklaşım şekli birleşip ritmik bir dans gösterisi haline dönüşüyor. Yani bu işin orijini de müslümanlara dayanıyor. Müslümanlar zor yaşam şartları altında ağıt yakarak bu müziği ve dansı geliştirmişler. Zaten Anadolu’nun birçok yerinde yakılan ağıtlar ve ayağını yere vurmaları hatırlarsak benzerliği bizler de kolayca yakalayabiliriz.

Gece yarısı otelimize dönerken yorgun ama mutluyuz. Sırf bu günü yaşamak ve bu güzel saray ve mahalleyi gezip, bu güzelim evleri görmek bile bu geziye değer diye düşünüyoruz. Zihnimizde gece izlemiş olduğumuz raksın bütün hızı uykuya dalarken, Yahya Kemal’den şu mısralar dökülüyor dilimizden:

“Aşkın sihirli şarkısı yüzlerce dildedir,
İspanya neş’esiyle bu akşam bu zildedir.”